Sivas'ta yiğit nâmı ile anılır

Lakap takma geleneğinin devam ettiği Anadolu’da kimlikte yazılı isimlerden fazla nam, şan gibi lakaplarla anılanlar çoğunlukta.. Kızılbaşoğlu Yadigar, Sulakçı İsmail, Veli Özçelik (kızılbaşoğlu) ve bir çok ismi burada sıraladık.

Günümüzde de uygulanan lakap takma hadisesinin  gelenekten kaynaklandığını söylemek mümkündür. Lakap takma geleneğinin sürdürülmesinin diğer bir sebebi ise, çevrede aynı ad taşıyan birden çok kişinin bulunmasıdır, işte bu sebeplerden Anadolu'da kişiler ailece verilen isimlerle değil, takılan lakaplarla birlikte anılmayı sürdürmektedir.

Lakap takmada belirli kriterler esas alınmaktadır. Lakap, kişinin mesleği olabildiği gibi, onun fiziki durumu veya karakteri ile ilgili bir meziyeti de olabilmektedir. Bunların yanında, kişinin başından geçen bir olay da takılan lakapta etkili olur: Öğrencilere az not veren bir öğretmenin, öğrenciler tarafından başına telis geçirilerek dövülmesi sonunda, öğretmenin "Telis Mehmet" diye anılması, buna bir örnek teşkil etmektedir.

Bu lakapların diğer bir özelliği ise, takılan lakabın kısa sürede o çevrede benimsenerek kullanılır hale gelmesidir. O kişi artık istese de istemese de takılan lakapla anılır. Kişiler bazen lakaplarına karşı tepki gösterseler de sonucu değiştiremeyeceklerini anladıkları için bunu benimsemek durumunda kalırlar. Onların üzerinde artık "Yiğit namıyla anılır" sözünün sihirli etkisi hakim duruma geçmiştir. Hatta öyle ki, lakaplarının değişik bir şekilde söylenmesine dahi tahammül edemezler. 

Bununla ilgili olarak şu olayı anlatmadan geçemeyeceğim: İstanbul'dan Sivas'a gelen bir zat, Boynubokluların Duran'ı aramaktadır. Elindeki adreste yazılı mahalleye gelir ve karşılaştığı ilk kişiye sorar:"Afedersiniz kardeşim, Boynupisliklilerin evini biliyor musunuz?" der. Meğer sorduğu adam Duran efendinin ta kendisi imiş. Duran Efendi kaşlarını çatarak adama şöyle bir bakar ve: "Sen ne diyon gardaş, bize Boynuboklular derler, Boynupislikli nerden çıktı şimdi" diye çıkışır.

Halkımızın ince hiciv ve zengin benzetme kabiliyetlerinin tezahürleri olan lakaplar, kimseyi rencide etmek veya onunla alay etmek düşüncesiyle takılmaz. Biz de Sivas'ta kullanılan bazı kalapları, sadece "Yiğit namıyla anılır" düşüncesinden hareketle ve hiçbir art niyet taşımadan iyi niyetinize sığınarak burada sıralamaya çalıştık. Amacımız, sadece halkımızın ince hiciv ve benzetme kabiliyetini sergilemek ve bu suretle bazı değerlerimizin kaybolmasını önlemektir. Aşağıda zikrettiğimiz kişilerden ahirete intikal edenlere Allah'tan rahmet ve niyaz ederiz.

1. Kişilerin Meslekleriyle İlgili Lakapları

Lakapların bir bölümü, o kişinin iştigal ettiği meslekle ilgili olarak takılmıştır. Örneklerden de anlaşılacağı gibi, bununla ilgili olarak takılan lakap sayısı çok fazladır:

Ağızlıkçı Ahmet, Amigo İhsan, Arabacı Koca Bekir, Asker Ali, Aşçı Hacı, Bakırcı Celal, Bakkal İhsan, Balıkçı Bekir, Başçavuş Duran, Bıçakçı Hafız, Bıçakçı Mehmet, Biletçi Deli Yusuf, Boyacı Hilmi, Cambaz Mustafa, Camcı Necmi, Çadırcı Tahsin, Çarıkçı Hamdi, Çermikçi Adıgıüzel, Dövenci Nuri, Dülger Recep, Eczacı Kemal, Efes Ahmet (biracı), Faytoncu Efo, Filimci İbo, Foto Sami (Toto Sami de derler), Foto Yücel, Foturafçı (Fotoğrafçı) Yıldız, Gardiyan Ahmet, Gazeteci Ahmet, Hakem Erdal, Halıcı İhsan, Höllükçü Duran, Kahveci Kaya, Kalece Nurettin, Kasap Ali, Keçeci Mehmet, Kilci Mehmet, Kitapçı Kamil, Kömürcü İhsan, Kömürcü Padişah, Kuşbaz Yusuf, Kuyumcu Sami, Lastikçi Kara Nihat, Madenci Nuri, Makinist Rüştü, Malzemeci Bahattin, Masör Servet, Meyhaneci Kazım, Mezarcı Ahmet, Palas Ahmet, Pastırmacı Duran, Peynirci Ahmet, Purutçu Nuri, Reis Rahmi, Saatçi Salih, Şallak Duran, Sarraf Rahmi, Sınıkçı Battal, Sıvacı Yusuf, Simitçi İbo, Sünnetçi İhsan, Sütçü Ali, Şekerci Kemal, Taksici Cumhur, Taşçı Vahap, Tefçi Kemal,Terzi Abdi, Tıhtıhçı Hamza (takunyacı), Tuzcu Hamdi, Tüfekçi Emir, Tüfekçi Mahmut, Udcu Zöhre, Ustura Harun, Vabis Mehmet, Yağlıcı Hacı, Yastıkçı Duran, Yazıcı Hilmi, Yemenici Deli Duran, Zabıta Ali.

2. Kişilerin Fiziki Durumlarıyla İlgili Lakapları:

Lakapların ikinci bölümü, kişilerin bazı fiziki durumları göz önüne alınarak takılmıştır. Bunların bir kısmında fiziksel özürler, bir kısmında da fiziksel özellikler ön planda tutulmuştur:

Altın Diş Ziya, Arap İsmet, Arap Şaziye, Benli Fadime, Bodur İsmail, Boynu Eğri Hamdi, Cüce Yakup, Ayı Mustafa, Çolak Cahit, Gödek Ali, Kambur Muzo, Kara Kemal, Koca Ziya, Kel Mehmet, Kıllı Bekir, Kırmızı Surat Şükrü, Kıvırcık Erdoğan, Kör Oğuz, Köse Tahsin, Küçük Fikret, Kümük Sabri, Parlak Erdal, Parmaksız Şemsettin, Pepe Necati, Sağır İhsan, Sakallı Necdet, Sarı Hayri, Topal Timur, Üç Kulak İbo, Zenci Mehmet.

3. Kişilerin Fiziki Durumlarıyla İlgili Yakıştırma Lakapları

Bu bölümde, yukarıdaki lakaplardan farklı olan yön, kişilerin bazı fiziki özelliklerinin genellikle benzetmeler yoluyla belirtilmesidir:

Altın Bekir, At Kafa Mustafa, Ayı Mahmut, Boncuk Mehmet, Boynik Mehmet (boynu eğri), Böcek Mehmet, Camuz Duran, Cırt Üsüyün (Hüseyin), Çöl Ayısı Zeki, Dodak Nafiye (çirkin dudaklı), Dom Dom Reşit, Gıli İhsan (küçük), Gobü Memmet, Gudi Selahattin, Güdük Ahmet (ufak tefek), Hım Hım Osman, Hırlak Yusuf, Horoz Ali, Kağıt Kemal, Karga Kemal, Karga Duran, Kerklek Hakkı (gırtlağı dışa doğru çıkık), Kerpiç Mehmet, Kılıboz Celal, Kinik Ekrem, Kırtik Nuri (küçük), Koyun Üsüyün (Hüseyin), Köfte Rıza (burnu küt), Kömüş Sabri, Kör Kösnü Şükrü (tarla faresi), Kurt Hasan, Kürün Ömer ("kurna'dan galat: iri yarı), Lamba Şişesi Kafiye (ince belli), Macar Hatun (Macar atı gibi iri yapılı), Maymun Nuri, Nohut Ahmet, Pala Rıfat, Pinnik Direği Nadir (kısa boylu), Pis Bıyık Selahattin, Potuk Yılmaz (kısa boylu, şişman), Sıçan Osman, Somun Sami, Tahta Sakal Ali, Tek Kaş Selahattin, Tepegöz Mehmet, Tepir Rüştü, Toklu İbrahim, Tuluk Duran, Tülek Hacı Duran, Ütük Dudu (çok sarı), Yarım Dünya Enver, Yırık Hamza (dudağı yarık), Zırıl Orhan, Zom Zom Dayı (iri yarı).

4. Kişilerin kılık Kıyafetleriyle İlgili Lakapları

Fotör Faruk, Holivut Ali (şık giyinen), Kasket Hüsnü, Papyon Kemal, Pasaklı Hacer, Peruklu Özçoban

5. Kişilerin Oturduğu Mahalle, Köy veya Şehir Adıyla İlgili Lakapları:

Pulurlu Hafız, Almanyacı Yılmaz, Çavuşbaşılı Ömer, Fransız Mehmet, Kakikli Halil, Kaleli Faruk, Kangallı Ayı Hamit, Karaçayırlı Süleyman, Kayadibili Celal, Kayserili Yusuf, Kendallı Kemâl, Kılavuzlu Mahmut, Pirkinikli Hafız, Porsuklu Hamza, Zaralı Halil

6. Kişilerin Karakteriyle İlgili Lakapları

Kişilerin, toplum içindeki davranış biçimleri, ruhî durumları ve karakterleri aldıkları lakaplarda etkin bir rol oynamaktadır:

Aga Selahattin, Artis Hikmet, Baba Recep, Balık Mehmet (kıvrak), Bangir Mustafa (Banker'den galat: gönlü zengin), Beleş Sabahattin (otlakçı), Beton Kemal (kuvvetli), Bitirim Zeki, Bitli Adile, Cabbar İsmail, Cellad Nurettin, Cıggır Melahat (fitneci), Cıncık Mustafa, Cırt Mahmut, Cin Ali, Contirik Celal (kibar görünmeye çalışan), Çökelek Duran (işe yaramaz), Çöplük Saadettin, Çördük Orhan, Dana Halil, Davar Mehmet, Dayı Nuri, Deli İbo, Deli Mesut, Demir Leblebi Müzeyyen, Dom Dom Ali (kaba), Donjuan Nurettin (çapkın), Duman Osman, Emmi İlhan, Eşşek Mehmet, Et Kafa Demir, Füze Nuri, Gavur Ali, Gececi Nejdet, Gulibik Ahmet, Huysuz Burhan, Jet Mustafa, Kaburgasız Recep, Karınca Şükrü, Katır Cemil, Kaz Mahmut, Kazma Ahmet, Kebah Soğutan Edibe, Keçi Adnan, Kedi Erol (çevik), Kemikkıran Bedri (güçlü), Kıl Kuyruk Nursan, Kırkbir Yürek Ahmet, Kız Erdal, Korsan Mehmet, Kölek Mustafa (saf), Kösele Metin (yüzsüz), Kral Eyüp, Lalık Ahmet, Mal Duran, Masa Biti Necati (otlakçı), Mıh Sıçtı İhsan (cimri), Nacak Nuri, Odun Ahmet, Pıt pıt Hasan, Pire Mehmet, Pişik Hamdi (korkak), Pur Tilkisi Duran, Rezil Hâlit, Röntgenci Tekin, Sadrazam Mustafa, Sansar Hüsnü, Sarhoş Rasim, Sefil Mehmet, Sinek Tahsin, Şefilli Ali, Şeytan Hafız, Tarzan İbo, Tasdik Ali, Tavşan Halis, Tavuk Mehmet, Turist Bekir, Tuzsuz Rasim, Yalama İbrahim, Yedi Bela Ahmet, Zurna Hikmet.

7. Kişilerin Soy ve Sülale Adlarıyla İlgili Lakapları:

Takılan lakapların bir bölümü ise, o kişinin hangi sülaleden olduğunun belirtilmesi şeklinde ortaya çıkmıştır. Bunda bazen anne veya baba adı da etkili olmaktadır. Bazılarında ise etnik köken lakap olarak verilmiştir:

Assüğünoğlu (asiye'nin) Ayhan, Boynubokluların Turhan, Çeçen Yılmaz, Çerkez Hakkı, Çingen Sait, Danabaşoğullarının Hasan, Devecilerin Hüseyin, Eşşekçilerin Ahmet, Etlininoğlu Besim, Faizcilerin Tayyip, Gediklilerin Hakkı, Göçmen Nazif, Gözüküçüklerin Süzi, Hastaların Sebati, Hatunoğlu Hüseyin, İşbilir Şaban, Keçecilerin Celal, Kellecilerin Duran, KIZILBAŞOĞLU YADİGAR, Köylüoğlu Mehmet, Kümbetlilerin Nihat, Kürt Aziz, Kürt Cemal, Kürt Hakkı, Lalığınoğlu Selahattin, Lazoğlu Muzaffer, Millilerin Abdi, Müslümlerin Kemal, Mütevellilerin Necati, Seriğinoğlu Ömer, Sürmelilerin İsmet, Şişecilerin Muammer,Tuluğunoğlu Mehmet, Yağlıcıların Duran, Yılankırkanların Mehmet, Zortuğunoğlu Mehmet..

(sonhavadis)