Benim gençliğimde seküler kelimesi pek popüler değildi. Daha doğrusu ortada pek görülmezdi. Onunla ilk karşılaşmam, 1966 olmalı. Kuantum kimyası dersimde ve daha sonra atomların enerji seviyelerini ve dalga fonksiyonlarını hesaplarken başımızın belası bir “seküler determinant” vardı. Başımızın belası dememe bakmayın, onsuz o hesaplar yapılamazdı. Yalnız genellikle namuslu bir determinant değildi ve sıfıra çok yakındı. Böyle determinantlara “kötü huylu” denir (“ill conditioned”ın nevi şahsıma münhasır tercümesi).
Aslında çok bilinmeyenli, hele benim işimdeki gibi çok çok çok bilinmeyenli denklemlerde çözmeniz gereken denklem sisteminin determinantı bu. Kuantum hesaplamalarından meteoroloji tahminlerine kadar hep o seküler determinant. Niye seküler? Bu denklemleri çözmenin bir de şeriat tariki var da bu seküler olanı mı? Hayır. Meğer gezegenlerin hareketlerinin Newton kanunlarıyla hesaplanmasında da böyle bir determinant kullanılırmış. Onun için ona dünyaların determinantı demişler; seküler- dünyalarla ilgili.
Makalenin devamını karar.com adresinden okuyabilirsiniz.