100'üncü yılda Ekonominin Durumu

Türkiye ekonomisi, 100 yıllık Cumhuriyet tarihi süresince hak ettiği noktaya ulaşamadı. Krizlerin, terör saldırılarının, afetler ve darbelerin gölgesinde büyüyen Türk ekonomisi, görece büyüse de en iyi ekonomiler arasına giremedi. Cumhuriyetin 100’üncü yılında Türkiye yeni yüzyıla da iddialı hedeflerle başlarken, kişi başına düşen milli gelir hala 10 bin 616 dolar seviyesinde seyrederek yüksek gelirli gelişmiş ülkeler kategorisinin uzağında bulunuyor.

Türkiye Cumhuriyeti 100’üncü yaşını coşkuyla kutladı. Cumhuriyet’in ilan edilmesiyle Türkiye ekonomisinde de yeni dönem başladı. Cumhuriyetin kurucusu ve mimarı Mustafa Kemal Atatürk liderliğinde Cumhuriyet’in kurucu kadroları, siyasi bağımsızlık kadar, iktisadi bağımsızlığın da kazanılmasına büyük önem verdi. Bu kapsamda, 17 Şubat 1923’te ülkenin dört bir yanından gelen katılımcılarla İzmir İktisat Kongresi düzenlendi. Atatürk’ün kongrenin açılışında yaptığı konuşmadaki “Siyasi, askeri zaferler ne kadar büyük olursa olsunlar, iktisadi zaferlerle desteklenmezse payidar olamaz, az zamanda söner” ifadelerini kullandı.

Atatürk’ün bu sözleri Cumhuriyet’in ilk yıllarında ekonominin ne kadar öncelikli konular arasında yer aldığının göstergesi olurken, Kongrede 281 maddeden oluşan kararlar alınırken ekonomi politikasında izlenecek yol haritası çizildi. Türkiye ekonomisi 100 yılda ilerleme kaydetse de istediği noktaya erişimedi.

Türkiye ekonomisi, 100 yıllık Cumhuriyet tarihi süresince attığı adımlarla savaşların, krizlerin, terör saldırılarının, afetler ve darbelerin gölgesinde görece büyüse de en iyi ekonomiler arasına giremedi. Cumhuriyetin 100’üncü yılında Türkiye yeni yüzyıla da iddialı hedeflerle başlarken, kişi başına düşen milli gelir hala 10 bin 616 dolar seviyesinde seyrederek yüksek gelirli gelişmiş ülkeler kategorisinin uzağında bulunuyor. En büyük ekonomilerin ihracatta yüksek teknolojinin payı yüzde 20’leri civarında bulunurken, Türkiye’nin payı yüzde 3 civarında seyrediyor. Türkiye’de katma değerli üretimin az olması, liyakatli kadroların olmaması, nitelikli beyinlerin yurt dışına hızlı göçü 100’üncü yılı ekonomik krizle karşıladı.

‘MİLLİ GELİR BAŞKANLIK SİSTEMİYLE İKİ BASAMAK DÜŞTÜ’

Başkanlık ve Parlamenter sistemle yönetilen ülkelerdeki kişi başına düşen akademisyen Emre Bağce X Platformunda yaptığı paylaşımda ‘’Ülkeleri aldık; kişi başı geliri en yüksek 25 parlamenter ve 25 başkanlık ülkesi diye baktık. Ortaya ilginç ve bir o kadar öğretici şu grafik çıktı. (2022 verileriyle güncel tablo. Türkiye 2017’ye göre 2 basamak alta düşmüş). Bu tablo bize ne söylüyor, halimize dair ne gösteriyor? Norveç, Almanya, Japonya, İngiltere, Kanada, Hollanda, Danimarka, Avustralya, İtalya, İspanya gibi parlamenter ülkeler zaten üstlerde. ABD, G. Kore, G. Kıbrıs gibi başkanlık ülkeleri biraz üstlerde fakat çoğu altlarda. Türkiye bu tablonun neresinde? Kişi başı gelir bakımından en üstteki 25 başkanlık ülkesi arasında; Türkiye’nin üstündeki bazı ülkeler; Şili, Arjantin, Palau, Kazakistan, Meksika Türkiye’nin altındaki bazı ülker ise; Dominik Cumhuriyeti, Brezilya, Belarus, Peru, Kolombiya’’ ifadelerini kullandı.

AMBARGOLARA RAĞMEN YATIRIM YAPILABİLİYORDU

1960, 1971 ve 1980 yıllarındaki askeri darbe ve muhtıralar demokrasiyi olduğu kadar ekonomiyi de etkiledi. 1970-1980 yıllarında ithal ikamesine dayanan politikada yaşanan sorunlar, küresel petrol krizi, Kıbrıs Barış Harekatı ve haşhaş ekiminin serbest bırakılması sebebiyle ABD’nin uyguladığı ambargo ekonomide yapısal sıkıntıları beraberinde getirdi. 1974 Kıbrıs Barış Harekatı’nda ABD’nin Türkiye’ye karşı silah ambargosu kararı alması savunma sanayisindeki dışa bağımlığı da gözler önüne sermişti. Bu süreçte savunmada yerli ve milli üretimin temelleri atıldı. 1975’te ASELSAN kuruldu. Sonraki yıllarda HAVELSAN, ROKETSAN’ın da aralarında yer aldığı kuruluşlar birer birer faaliyete geçirildi. Tarımda modernleşme ve sanayileşme çabaları bu yıllarda da sürerken bazı fabrikalar, yollar ve barajlar ekonomik darboğaza rağmen hizmete alındı. Ülke ekonomisinde yaşanan sıkıntıları düzeltmek amacıyla 24 Ocak 1980’de “Ekonomik İstikrar Kararları” açıklandı. Kamuoyunda, 24 Ocak Kararları olarak da bilinen programla ekonomi politikasında değişikliğe gidildi. 100 yıllık ekonomi tarihinin önemli dönüm noktalarından biri olan kararlarla sanayileşme sistemi değişti ve ihracata dayalı, dışa açık ekonomi politikasına geçildi. 12 Eylül darbesinden sonra başlayan neoliberal dönemde planlamanın olmaması, özelleştirmeler 90’larda başlayan sert ekonomik krize kapı araladı.

2020’DEN SONRA TL ÇAKILDI ENFLASYON REKOR KIRDI

‘Faiz sebep enflasyon sonuç’ söylemiyle başlayan faiz indirimleri ile enflasyon yüzde 85’i bile aşarken, TL’de kan kaybı sürdü. 2021 yılı Kasım ayı, Türkiye ekonomisi ve Türk lirası için tarihi bir ay oldu.O dönemde Erdoğan’ın faizle ilgili söylemleri piyasalardaki paniği artırırken dolar/TL kuru Kur Korumalı Mevduat (KKM) sisteminin açıklandığı 17 Aralık 2021 tarihinden önce 18 liraya yükseldi. KKM sisteminin açıklanmasının ardından ise kur bir gecede 18 liradan 11 lira seviyelerine düştü. Ancak bu düşüş kalıcı olmadı döviz kurları yine yükseldi.

Alınan olağanüstü önlemlere, serbest kur rejimine gerçekleştirilen müdahalelere rağmen 2023 yılına gelindiğinde seçim günü olan 14 Mayıs’ta 19,60 seviyesinde olan dolar, 28 Mayıs’taki cumhurbaşkanlığı seçimi ikinci turundan bu yana yüzde 16 değer kazanarak 23 lirayı aştı. Seçimlerin ardından düşük faiz dönemi inadından vazgeçilse de gerekli diğer adımların atılmamasıyla birlikte enflasyon ve kur artmaya, vatandaş da yoksullaşmaya devam ediyor.